25 dekabr 2013
Bir arxadaş Vikipediyadan bir sitat gətirmişdir. Orada müsəlman çoxluğu olan ölkələrdəki elmin səviyyəsi haqqında deyilmişdir. O məqaləyə görə, müsəlmən ölkələrində hər 1000 nəfərdən yalnız 8,5 nəfəri alimdir, mühəndis və texniki işçilərdir. Müsəlman ölkələrinin gəlirindən yalnız 0,3 % elmi araşdırmalara xərclənir. Dünyadakı 200 ən yaxşı universitetlərdən yalnız 2-si müsəlman ölkələrində yerləşir. Bütün müsəlman ölkələrinin hamısında basılan başqa dillərdən tərcümə edilmiş ədəbiyyatın ümumi sayı yəkcə bir Yunanıstandakından 5 dəfə azdır.
Mən də ona yazdım ki, müsəlman toplumları hələ çağdaş anlamda elm nə olan şeydir anlamayıblar. Elm müsəlmanlarda orta çağlardakı anlamda başa düşülür. Elmi irəlləyiş etmək üçün hələ anlamaq gərəkir ki, bu elm nə olan şeydir. Axı bir şeyin məzmununu və tərifini bilmədən onu gəlişdirmək də olmaz.
Müsəlmanlar üçün elm ilk növbədə Quranın oxunması və təfsiri, hədislərin öyrənilməsi və yorumu, dinin tarixi, bir də ərəb dilinin öyrənməsidir. Qısa desək ilahiyyat elmdir, ya da elmin başı, özəyidir. Qaldı ki, riyaziyyata, fizikaya, tarixə, biologiyaya və s. bütün bunların məqsədi ilahiyyata xidmət etmək, onu doğrulamaq, ona zidd olmamaqdır. Örnək üçün bir riyazi tənlikdən söhbət gedərsə onu mütləq Allahın adı ilə başlamaq və qurtarmaq, sonra onun məzmununu Quranla hədislərdə yorum yolu ilə tapmaq və "Əlhəmdülilləh" demək ki, bu barədə din həmişə demişdir deməkdir.
Biologiya, fizika astronomiya kimi elmlərin uğurları o elmlərin uğuru, insanın böyüklüyü, təbiət sirlərinin açılması, insanlığın ucalması mənasında başa düşülmür. O uğurları Quranla hədislərə uyğunlaşdırırlar. Deməli əsas məqsəd insanın böyüklüyünü təsdiq etmək deyil, Allahın böyüklüyünü təsdiq etməkdir. Bununla da hansı uğur əldə etmək olar? Bunun üçün doğrudan da pul tökmək elmləri gəlişdirmək gərəkmir. Müsəlman çoxluğu olmayan ölkələrin nailiyyətlərini götürüb Quranla yorumlayaraq, "dinimiz necə də böyükdür" demək yetərlidir. Mədrəsələrimiz, oranın alim adlanan məzunlarımız da çoxdur. İstənilən şeyi yozma yolu ilə qulaqlarından dartıb İslama bağlayacaqlar. Bunun üçün yüzilliklərin təcrübəsi vardır.
Əslində isə Allahın böyüklüyünun təsdiq edilməsininə ehtiyacmı var? Ona bu gərək deyil, insanlarsa bunu bilir. Əslində burada Allahın adı ilə hakim zümrələrin öz yönətimlərini qorumaq, insanları əzməkdən gedir. Millətlərin savadlanması da onlara gərək deyil. İlahiyyat yetərlidir. Çünki savadlı xalq məsələləri başqa cür qoyacaq.
Deməli müsəlman toplumlarında pozitiv biliklər mütləq dini biliklərin arxasındadır. Öncə tanrıbilimidir (ilahiyyatdır), qalan şeylər ona bağlıdır. Bu sistemə görə müsəlman toplumları elmlidir. Mədrəsələr, İslam universitetləri çox, kitablar, internet resursları boldur. Müsəlmanlara görə onlarda elm yüksək səviyyədədir, öz anladıqlarına görə.
Bütün irəliləmiş, gəlişmiş ölkələrdə elm çağdaş anlam da başa düşülür. Elm nədir? Bu nəticəsi təcrübi yolla sübuta yetirilən biliklər toplusudur. Örnək üçün, 2X2=4 elmdir. Heyvanların həyatının öyrənilməsi elmdir. Çünki onların araşdırmalarının nəticələrini təcrübi yolla göstərmək olar. Dinsə elm deyil. Çünki onun iddiaları təcrübi yolla sübuta yetirilmir. Örnək üçün, mələklərin, cinlərin varlığını göstərmək olmur.
İlahiyyat, fəlsəfə, ezoterika kimi alanlar elmi deyil. Bunlar batı ölkələrdə "sxolastik" biliklər adlanır. Bunlara elm demirlər. Orada alimə "scientist" (ученый), ilahiyyatçıya isə "scholar" (теолог) deyirlər.
Müsəlman toplumlarında isə bu fərq demək olar ki yoxdur. Çünki elm çağdaş kateqoriyada yox, ortaçağların kateqoriyalarında başa düşülür. Örnək üçün bizim Azərbaycan türkcəsində fizika üzrə ixtisaslaşana da, Quran təfsiri yazana da "alim" deyirlər. Bunlar fərqləndirilmir. Bu da sonda ona gətirir ki, fizikin elmi olur ikinci dərəcəli bir alan. Onun etdikləri təfsirçinin arxasında qalır, ona xidmət edir. Çünki müsəlman toplumunda pozitiv elm dinə xidmət etməlidir. Hətta "elm" sözünün özü də dindən gəlir. Bu da dinin pozitiv biliyin üzərində hökmranlıq etdiyini göstərir. Əslində isə pozitiv biliklərə "bilim", sxolastik biliklərə isə "elm" deyilməlidir. Bu anlayışlar fərqlənməlidir.
İndi bütün bunlar ola-ola, necə müsəlmən ölkələrinin bilim mənasında olan qurumları irəliyə ketsin? Bi mümkün deyil. Bilim elmdən ayrılmasa, onun dinin arxasında gedilməsinə son qoyulmasa hansı yüksəlişdən, çağdaş zamana uyğunlaşmaqdan söhbət gedə bilər? Buna görə də müsəlman toplumlarındakı bilimin durumunun acınacaqlı olması təbiidir. Başqa cür ola da bilməz. Nəyisə dəyişmək üçün yanaşma, baxış, münasibətlər dəyişməlidir. Bu olmasa heç bir şey düzəlməyəcək. Ona görə də müsəlman toplumları geridə galmağa məhkumdurlar, öz baxışlarını, düşüncələrini, həyata münasibətlərini dəyişməsələr.