başqası üçün həqiqət olmaya bilər. Beləliklə onlar sonda boşboğazlığa enmiş, çəkişmələri çəkişmə naminə etmiş və hörmətdən düşmüşdürlər. Bu günə kimi sofistika həm də çəkişmədə bilərəkdən yalnış dəlillərdən istifadə edilməsi, başqa sözlə, saxtakarlıq mənasında işlənilir. [4]

Çağdaş zamanımızda da polemikalar, çəkişmələr, ziddiyətlər yeni formalarla davam etməkdədir. Yeni texniki vasitələr çəkişmələrin daha keniş kütlələr arasında aparılması üçün imkanlar vermişdir. Artıq çəkişmələrə millionlarla insan cəlb olunmuşdur. Hal hazırda siyasi xadimlər, iqtisadçılar, siyasətçilər, incəsənət adamları, alimlər, filosoflar və başqa sahələrin nümayəndələri televiziya, radio, internet vasitəsi ilə bütün ölkələrdə çeşidli səviyyələrdə çəkişmələr aparırlar.

Bununla belə, polemikaların mənfi cəhətləri də üzə çıxmışdır. Birinci növbədə çəkişmələrdə məğlub olanlar ağır psixiki zərbə alırlar, qalib tərəf isə heç də həmişə üstünlüyü həqiqəti ifadə etməklə əldə etmir. Çəkişmələr fiziki zorakılığa da gətirib çıxara bilər. Lakin polemikasız inkişaf da ola bilməz. Hər bir alim tənqid olunduqca inkişaf edir, rəqiblərinə cavab vermək üçün əsərlər yasır, elmi nəzəriyyələr qurur. Həmdə elm adamları arasında polemikalar zamanı bir-birlərinin mövqelərinin anlaşılması, tanıması prosesi gedir. Onlan bir-birindən çox şeyləri öyrənib öz elmi işlərini təkmilləşdirirlər.

Alimlər yaddan çıxarmamalıdırlar ki, elmi və ya fəlsəfi nəzəiyyə yalnız həqiqətin axtarılmasıdır, həqiqətin özü deyildir. Buna görə də nəzəriyyələr arasındakı ziddiyətlər təbiidir. Çəkişmələr zamanı bu ziddiyətlər sağlam düşüncəli adamların bir-birinə qarşı dözümlülüyünə, öz elmi və həyat nəzəriyyələrinin təkmilləşdirilməsinə, bütün suallara cavabların tapılmasına gətirib çıxarır. Bununla da elmi nəzəriyyələr yetkinləşir. 

Beləliklə çağdaş cəkişmələr çəkişmədə qalib gəlmək, söz ustalığı, şəxsi ambisiyaları təmin etmək üçün deyil, ehkamlardan ayrılıb obyektiv həqiqətin tapılması üçün keçirilməlidir. Həqiqəti axtaran adam heç vaxt çəkişmədə öz dediklərini yeganə həqiqət saymaz, rəqibinə qəzəblənməz, təkəbbürlük göstərməz. Həqiqət rəqibində varsa, onu qəbul edər. Buna görə də hər adamla polemikaya, çəkişməyə girmək olmaz. Həqiqətin araşdırılmasını heç də hamı istəmir. Çox vaxt buna onların bilikləri, səviyyəsi və tərbiyəsi imkan vermir. Nadanlıq hətta yüksək elmi, siyasi və iqtisadi rütbələrə çatmış adamlarda da ola bilər. Eyni zamanda hansısa bir sadə əkinçi, fəhlə, sıravi mühəndis müdrik və tərbiyəli ola bilər. Nadanla çəkişməyə girmək özünü hörmətdən salmaqdır, onun səviyyəsinə enməkdir. Axmaq bilsəydi ki o axmaqdır, müdrikliyin yarısına nail olardı! Nadanla nədən söhbət etmək olar? Çəkişməni yalnız bilikli, tərbiyəli, öz ambisiyalarını və maraqlarını yeritmək məqsədinigüdməyən, özünü göstərmək istəməyən, yalnız həqiqəti axtaran adamla keçirmək olar. 

1. Dəlil (latınca argumentum) nəyisə sübuta yetirən bir şeydir.
   
2. Olqu (latınca faktum) gerçəkdə olan və sübuta yetirilən bir şeydir.
3. Fərziyə(yunanca ὑπόθεσις/hipotesis) biliyə və təcrübəyə arxalanan, lakin dəlillərlə sübuta tam olaraq yetirilməyən nəyinsə ilkin izahı.
4. Tezis həqiqət sayılması üçün sübuta yetirilməli olan və müzakirə üçün irəli sürülən bir iddiadır.
5. Antitezis tezislə ziddiyət təşkil edən iddiadır.
6. Önərmə (mühakimə) qərarın verilməsinin təməlində duran iddia və yə fikirdir.
7. Təsim (yunanca συλλογισμός/silloqismos) iki önərmədən çıxarılan və sonuc olan qərardır. Təsimlər böyük və kiçik önərmələrdən ibarətdir. Böyük önərmədə ortaq sonuc, kiçik önərmədə isə subyektin sonucu vardır. Təsimin örnəyi: Hər bir insan ölməlidir (böyük önərmə). Sokrates da insandır (kiçik önərmə). Deməli Sorates da ölməlidir (qərar).
8. Yükləm (latınca praedicatum/predikat) Predikat fikir yürüdülən seylər haqqında anlayışdır. Həmdə predikat o şeyin ortaq anlamını açır. Bu termin deyilənləri ümumiləşdirir. Örnək: Sokrates insandır, Plato insandır. Hər iki cümlədə insanlıq vardır. Deməli burada insanlıq həm Sokratesə, həm də Platoya aiddir, ortaqdır və predikatdır. [9]

İnternet polemikalar və onların faydası

Əski dönənlərdə dartışmalar hansısa özəl yerlərdə keçirilirdisə, bu gün onların məkanı əsasən İnternetdir. O zaman müzakirələri yannız ayri-ayri adamlar edirdilərsə, bu gün onlara geniş kütlələr cəlb edilib. Buna görə də polemikaların, dartışmaların, fəlsəfi düşüncənin bu gün heç kəsə lazım olmadığını, keçmişdə qaldığını, gündəmdə olmadığını iddia edənlər yanılırlar. Əksinə, bütün bunlar daha da intensivləşib, geniş kütlələrə məxsus olub. Müzakirələr zamanı insanlar çeşidli problemlər üzrə bir-birləri ilə

1. çəkişmələr apararaq inkişaf edirlər; (örnək)
2. tanışlıq əldə edirlər; (örnək)
3. tanınırlar; (örnək)
4. işbirliyinə nail olurlar. (örnək)

İnternetdə çəkişmə yerləri

1. forumlar;
2. bloqlar;
3. çatlar;
4. məktublaşma və fərdi əlaqə məkanı;
5. internet-toplumlar.

Forumlar

İnternetdə çəkişmələr ən çox forumlarda aparılır. Qədim Romada Forum Romanum adlanan mərkəzi meydan şəhərin ictimai mərkəzi olmuşdur. İnternet-forumlarda istifadəçilərin yığışdığı yer olduğumdan ona bu ad verilmişdir. Orada söhbətlərin aparılması üçün bütün zəruri texniki inkanlar vardır. (örnək)
Forumlar:

1. konkret mövzulara aid olan,
2. ortaq ola bilər.

Kütləvi internet istifadəçiləri üçün onların hansına qatılmasının fərqi yoxdur. Lakin peşəkarlar, ağıl baxımdan irəliləmiş adamlar, özəlliklə fəlsəfə elmləri ilə bağlı olanlar üçün, öz ixtisasları və maraq dairələrinə cavab verən forumlara qatılmaları daha üstündür. Çünki onlar təkcə boş söhbətlərə qatılmaq üçün deyil, çəkişmələrdən faydalanmaq istəyirlər, biliklərini təkmilləşdirməyə, orada elmi iş görməyə çalışırlar. Bu baxımdan forumlar fəlsəfə, din, tarix, ailə, təbabət, riyaziyyat, biologiya, kimya, dilçilik və s. yönümlü olur. Bəzi forumlar isə, kütləvi olaraq, bütün bu sahələri əhatə edir, sadəcə hər bir mövzuya ayrıca yer verirlər. Bunun üstünluyü ondan ibarətdir ki, istifadəçilər çeşidli bölümləri oxuyub, başqa fənlərlə də maraqlana bilər.

Müəllifin qatıldığı forumun nümunəsi

Forum çəkişmələrin imkanları:

1. İstinadların dərhal verilməsi. Adi çəkişmədə ədəbiyyatı və ya şəkili dəlil gətirmək problemlidirsə, internet müzakirədə bunu etmək çox rahatdır. 
   
   
2. İstifadəçilər sizin bilmədiyiniz, barəsində düşünmədiyiniz problemləri qaldıraraq sizi maraqlandırıb müzakirələrə qata bilər. Bu halda siz problem haqqında çəkişərək, fikrinizi əsaslandırmaq üçün o məsələni öyrənib ona dair dəlillər axtarırsınız. Bu proses davamlı olanda çox böyük intellektual irəlləyiş əldə etmək olar.
   
   
3. Çox adamlarla eyni vaxtda çəkişmələrin aparılması. Onlara cavablar verərək müzakirə edilən mövzunu hərtərəfli açmaq olar.
   
   
4. Elm adamları müzakirələr zamanı yazdıqları fikirlərin və tapdığı istinadların əsasında çoxlu elmi məqalələr və kitablar yaza bilərlər. Burada yeni fikirlər, qeyri-standart düşüncələr yaranır. (örnək)
   
   
5. Elmi və ictimai əlaqələrin qurulması. Forumlarda faydalı adamlarla, toplumlarla əlaqələr yaradıb, kələcəkdə onların vasitəsi ilə daha keniş fəaliyyət imkanları əldə etmək olar. (örnək)
   
   
6. Müzakirələrdən sonra rəqiblərin və sizin dediklərinizin əsas məzmununu redaktə edib, onu çox maraqlı diskussiya və ya polemika şəklində dərc etmək olar. (örnək)
   
   
7. Real çəkişmədən fərqli olaraq, internet forumlarda hətta, bəzi hallarda, aşağı səviyyəli və dərin bilikləri olmayan, kobud və nadan rəqiblərlə də müzakirələr aparila bilər. Onlar sizi hansısa maraqlı fikirə, nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bu da internet çəkişmənin üztünlüyüdür. Onların dedikləri ilə sizin cavablarınızı redaktə edib ardıcıllığa gətirilsə, çox keyfiyyətli məqalə və polemika ortalığa qıymaq olar.(örnək)
   
   
8. İnternetin forumlarında subyektiv amillərə görə özünə ad qazanmaq mümkün deyil. Tanışlıqla, qohumbazlıqla, pulla, özünü dartmaqla orada heç nə həll edilmir. Yalnız orada bilinir kim kimdir. Səviyyəsiz adam, nə qədər vəzifəsi və imkanları olsa belə özünə hörmət qazandıra bilməz. Onlar orada yalnız rüsvay olarlar, və ya heç nəyə qadir olmadıqlarını göstərərlər. Forumlar vasitəsi ilə tanınan və hörmət edilənlər yalnız saxta deyil, həqiqi və bilikləri olan, orjinal metodları ilə, tərəqqipərvərliyi ilə, yüksək mədəniyyətləri ilə seçilən şəxsiyyət ola bilər. Çunki orada hər şey göz qabağındadır.
   
   
9. Forumlarda müzakirələr zamanı hətta tanışlığın olduğu adamların da həqiqi səviyyələrini, xassiyətlərini, əsl simalarını görmək olar. Çünki real həyatda çox adamlar öz səviyyəsizliklərini, mədəniyyətsizliklərini, nöqsanlarını, ürəklərində olan çirkabı, başqa qüsurlarını gizlədə bilirlər. Lakin yazıda, çəkişmələrdə bunu gizlədə bilmirdər. Yazı hər şeyin güzgüsüdür.

Forumların seçilməsi

Lazım olan forumları İnternetdə düzgün verilən açar sözləri ilə axtarış sistemlərindən tapmaq olar. Forumu axtarış sistemlərində seçərkən, onun

1. keyfiyyətinə;
2. onun hansı quruma yaxud adama məxsus olduğuna
3. söhbətlərin səviyyəsinə baxılmalıdır.
4. Öncə öz taktikanı düşünüb o mühitə uyğun tətbiq etmək lazımdır.

Forumlarda tanınmanın yolları

1. Forumlarda tanınmaq üçün yüksək bilik, gözəl məntiq, internet imkanlarından istifadə etmə bacarığını ortalığa qoymaq lazımdır.
2. Dəlillər dəqiq və doğru, tesislər aydın və birmənalı göstərilməlidir.
3. Ziddiyətlər olmamalı, ümümi sözlərdən qaçmaq lazımdır,
4. Yazılar qısa və konkret olmalıdır. Uzun postları yazmaq olmaz, çunki onları heç kim diqqətlə oxumayacaq. Oxucuların çoxu yalnız qısa, məzmunlu, dəlillərin şübhəsiz olan postlara fikir verirlər.
5. Öncə bir forumda təcrübə yığmaq lazımdır.
6. Təcrübə artdıqca, yaxud hansısa başqa səbəblər üzündən başqa forumlara da keçmək olar.
7. İnternet çəkişmənin bütün tələblərinə cavab verən iştirakçı tanınmış və hörmətli adama çevrilir. Bunu o, öz ağlı, mədəniyyəti və biliyi ilə qazanmış olur.

Bloqlar, çatlar, məktublaşma, fərdi əlaqə sistemləri internet-toplumlar [10]

1. Bloq ingiliscə web log (şəbəkə gündəliyi) sözündən əmələ gəlmişfir. Hansısa adamlara, toplumlara, təşkilatlara məxsus olan, məntlərdən, şəkillərdən yaxud gısa videolardan ibarət olan və mütəmadi olaraq yeniləşən internet səhifələridir. Orada yeni materiallar həmişə öndə görsənir. Çox vaxt bloqlardakı materiallar müvəqqəti xarakter daşıyır, hamı tərəfindən oxunula bilən şəxsi gündəlik rolunu oynayır. Bloqların müəlliflərini bloqqer adlandırırlar.
Bloqları elmi işlərdə də istifadə etmək olar. Hər hansı bir yeni fikirləri orada yazıb, sonra onları cəmləyib məqalə və kitablar yazmaq olar. Həmdə bloqları yansısa mövzunu əks etdirən şəxsi internet jurnallar kimi də istifadə etmək olar. Onlara hətta ad verib yaxşı materiallarla doldurmaq, oxucu kütləsini cəlb etmək olar. (örnək)

Oxucular bu materialları oxuyunca bloqun müəllifinə suallar verib, onunla çəkişmələrə girə bilərlər. Burada müəllif hər şeyi nəzarətdə saxlayır. O, forumlardan fərqli olaraq, qaydaları özü qoyur; əxlaqsız, kobudluqa və təhqirlərə yol verənlərin girişini qadağan edə bilər.
Bloqları təklif edən bir sıra pulsuz və pullu xidmətlər vardır.

2. Çat (chat) ingiliscə söhbət etməkdir. Onun vasitəsi ilə istifadəçilər bir-birləri ilə real zamanda yazışa bilərlər. Forumlarda isə real zamanda olmaq şərt deyildir. Kim nə vaxt istəsə, o zanan söhbətə girib, suallara cavab verə bilər. Çatda elmi müzakirələr aparmaq o qədər də əlverişli deyildir. Çunki düşünməyə, ədəbiyyat axtarmağa vaxt qalmır. Həmsöhbət dərhal cavab gözləyir. Buna görə çatlarda nisbətən yüngül söhbətlər aparılır.

3. İSQ, Skype kimi fərdi əlaqə sistemləri. Bu sistemlər vasitəsi ilə yazılı və səsli əlaqə bağlamaq olar. Yazışma, yaxud səsli danışıqlar real zamanda çatdakı kimidir. Lakin ondan fərqli olaraq söhbəti bir, bəzi hallarda 2-3 nəfərlə aparmaq olur. Bu real zamanda şəxsi məktublaşmadır. Onların vasitəsi ilə də elmi-fəlsəfi diskussiyaların aparılması çatda olduğu səbəbə görə əlverişsizdir. Lakin hansısa ikincidərəcəli məsələlər haqqında danışıla bilər.

4. Məktublaşma (e-mail). Bir-iki nəfər arasında aparılan fərdi informasiya sistemidir. Bu sistemlə də elmi-fəlsəfi çəkişmələr aparmaq olar. Lakin müzakirələrin mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki, onları başqa oxucular izləyə bilmirlər. Buna baxmayaraq, bu üsuldan da faydalanmaq olar. Bəzən məktublaşma vasitəsilə yüksək səviyyəli həmsöhbətlə çox maraqlı mövzular müzakirə etmək olar. Bu yazıları da sistemləşdirib məqalə şəklinə salmaq, yaxud olduğu kimi saytlarda, bloqlarda və mətbuatda dərc etmək olar. Lakin bunu etməkdən öncə həmsöhbətin razılığını almaq lazımdır.

5. İnternet-toplumlar. Bunlar əsasən internetdə bir-birləri ilə əlaqə saxlayan eyni maraqları olan adamların yığıncaqlarıdır. Bu toplumlar elmi adamlar üçün çox yararlı ola bilər. Çünki real həyatda adamlar maraqlandıqları mövzuları müzakirə etmək, bu istiqamətdə faydalı işlər görmək üçün özlərinə həmkar tapa bilmirlər. İnternet isə bunun üçün böyük imkanlar yaradır. Bu toplimlarda çox faydalı elmi işlər keçirilə, əlaqələr yarana bilər. Onların vasitəsi ilə hansısa elmi işləri və tədbirləri işləyib reallıqda həyata keçirmək olar. Bu toplumlarda çatlar, forumlar kimi problemlərin müzakirə yerləri vardır. Onların adi forum və çatlardan fərqi böyük kütlələrin deyil, yalnız toplum üzvləri olan az sayda peşəkar adamların iştirakından ibarətdir. Bu toplumlar açıq və bağlı ola bilər. Açıqlara problemlə maraqlanan hər bir adam daxil ola bilər. Bağlılarda isə yalnız müəyyən adamlar iştirak edir. (örnək)

Bloqlar, çatlar, məktublaşma, fərdi əlaqə sistemləri və internet-toplumlarda aparılan çəkişmələrin qaydaları, tələbləri və nəzəri əsasları forumlarda olduğu kimidir.

Bunlar müəllifin rus dilində yaratdığı elmi-kütləvi tematik bloqun üz səhifəsi. Bu bloq eyni zamanda internet-toplumun bir hissəsidir.
http://aydin-alizadeh.livejournal.com

Saytın birinci səhifəsi

Məqalələr bölümü

Məqalələrdən biri

Müəllifin əsərlərinin aktiv siyahısı
Örnək kimi 24 N-li məqalənin yerləşdiyi yer göstərilmişdir

Elmi istinadların aktiv verilməsinin nümunəsi

Elmi mühazirə və dartışmaların video görüntüsü

Hüquqi problemlər

İnternet çəkişmələri apararkən qanun pozğunluğuna yol vermək olmaz. Buna görə məsuliyyətə çəkilmə ehtimalı vardır. Lakin bəzi hallarda hətta qanun pozğunluğu olmasa belə hüquq və məhkəmələrə cəlb olunma ehtimalı da vardır. Bu təsadüfən və ya hansısa siyasətin yeridilməsi üzündən ola bilər. (örnək)

Çəkişmənin bəzi qaydaları

Ciddi çəkişmələrə qatılanlanın:

1. Təbii istedadı;
2. Geniş dünyagörüşü;
3. Yüksək səviyyədə ümumi bilikləri;
4. Tərəqqipərvər və çağdaş düşüncəli;
5. Müzakirə edilən konkret mövzü haqqında dərin bilikləri;
6. Analitik düşüncəsi və düzgün nəticələrə gəlmək qabiliyyətləri olmalıdır;
7. Söhbət zamanı qeyri-standart və gözlənilməyən gedişlər etmək qabiliyyəti olmalıdır.

Çəkişməyə qatılanlar üçün bəzi tələblər:

1. Çağdaş informasiya texnologiyalardan və İnternetdən şəbəkəsindən yüksək səviyyədə istifadə etməyi bacarmaq;
2. Ciddi və tanınmış ümümi və ixtisas forumları seçilmək. Orada peşəkarlar və daha böyük oxucu kütləsi çəkişmələri izləyirlər;
3. Müzakirə edilən mövzu haqqında internetdə olan mənbələri, ədəbiyyatı yaxşı bilmək, onlara dərhal müraciət edib fikirləri əsaslandırmaq;
4. İnternet şəbəkəsinin axtarış sistemlərinin imkanlarından məharətlə istifadə etmək, axtarış sistemlərinə açar sözləri düzgün seçmək;
5. Yalnız yaxşı bildiyi mövzularla bağlı cəkişmələrə qatılmaq;
6. Müzakirələr aparıldığı dili, onun qrammatikasını yaxşı bilmək, yazıda fikirləri düzgün ifadə edib, məna və qrammatik səhvləri buraxmamaq. Əks təqdirdə oxucular yazılanlara ciddi baxmayacaqlar.
7. Xarici dilləri (heç olmasa rus, ingilis və türk) dilləri bilmək, bir dildə internetdə dəlil tapmadıqda başqa dillərdə dəlil axtarmaq.
8. Yazılar yalnız müzakirə mövzusuna aid olmalı, qısa və konkret ifadə edilməlidir. Uzun yazılar darıxdırıcı və qarışıq olur, onları heç kim oxumur.
9. İnternet şəbəkəsində gətirilən dəlillər konkret olmalıdır, uzun və ümumi səhifələrə linklərin verilməsi məsləhət deyil. Onlar oxunmur. Oradan lazım olan konkret sətirləri çəkişmədə gətirilməlidir.
10. Fikirləri və tezisləri sübuta yetirmək üçün şəkillərdən istifadə etmək məsləhətdir. Çox vaxt oxucular yazıda nəyisə qaçıra bilərlər, şəkillər isə gözdən yayınmır. Bundan başqa şəkillər olan yerdə çox yazmanın mənası da olmur.
11. Şəkillərin araşdıdılması üçün axtarış sistemlərində düzgün açar sözlər seçilməlidir;
12. Rəqiblərə cavabları çox ləngidməmək. Əks təqdirdə söhbətə maraq itir, onu heç kəs izləmir.
13. Səviyyələri aşagı olanlarla, cəfəngiyyat yazanlarla, qeyri-ciddi adamlarla ciddi cəkişmələrə girməmək;
14. Çəkişmədə rəqibləri düzgün seçmək, səviyyəli və biliklilərlə yazışmaq;
15. Bəzən, darıxdırıcı olmasın deyə, söhbətə zarafat qatmaq;
16. Maraqlı, aktual və gündəmdə olan mövzuları müzakirə etmək;
17. Rəqiblərə fikirlər, hətta doğru olsa belə, zorla yeridilməməli, səbr edilməlidir. Məqsəd onun fikrindən dönməsi deyil, oxucuların gözündə qalib görsənməkdir;
18. Rəqibin dediklərində mexaniki səhvlərə əhəmiyyət verilməməlidir, hərfçiliyə, sözgüzəşdirməyə yol vermək olmaz. məqsəd yalnız mövzunun əsas müddəalarına yönəlməli, həqiqət axtarılmalıdır.
19. Gerçəkdə olan şeylər haqqında danışılmalı, fantaziyalara yol verilməməlidir.
20. Çəkişmə zamanı yazılara ciddi yanaşılmalı, öndən sona qədər yazılara fikir verilməli, ziddiyətlərə yol verilməməmidir. Çəkişmənin bir yerində irəli sürülən fikir başqa yerində olana zidd olmamalı, onu təkzib etməməlidir.
21. Çəkişmə zamanı yalnız obyektiv amillərə vurğu edilməli, subyektivliyə yol verilməməlidir.
22. Fərziyyə olan bir şey fakt kimi təqdim edilməməlidir.
23. Yazılan dəlillər, düşüncələr sadə, hamı tarəfindən anlaşılan dildə olmalıdır. Hansısa anlaşılmayan terminlərə ehtiyac olarsa, onları dərhal izah etmək lazımdır.
24. Təcrübəli və bacarıqlı dartışma ustalarına öz adları ilə çıxış etmək məsləhətdir, çünki bunun vasitəsi ilə onlar özlərinə ad qazana bilərlər;
25. Çəkişmələr təcrübəsi olmayanlar öz adlarını gizlədib, başqa adlarla çıxış etməli, təcrübə və bilik yığmalıdırlar. Əks təqdirdə polemikada zəyif görsənib, öz həqiqi adlarını ləkələyə bilərlər. Onlar yalnız öz güclərini sınayıb, uzun illər boyu biliklər və təcrübə toplayandan sonra öz adları çəkişmələrə qatıla bilərlər

Bundan başqa çəkişmələrə qatılanlar:

1. Öz tezislərini aydın bildirməli, onların sübuta yetirilməsi üçün dəqiq planı cızmalıdırlar;
2. Rəqibin nəyə qadir olduğunu sağlam düşüncə ilə dəyərləndirməlidirlər;
3. Istifadə etdiyi anlayışların mənalarını bilməlidirlər;
4. Emosiyalara qapılmamalıdırlar, qəzəblənməyə yol verməməlidirlər. Əks təqdirdə fikirləri qarışacaq, müzakirənin gedişinə nəzarət edə bilməyib məğlub olacaqlar;
5. Tezisləri ardıcıl olaraq arqumentlərdən çıxarmalıdırlar, arqumentlər həqiqi və şübhəsiz olmalıdırlar;
6. Öz müvqelərini qorumaq öçun çoxlu arqumentlər irəli sürməlidirlər;
7. Rəqibin ikincidərəcəliləri deyil, ən əsas arqumentlərini təkzib etməyə çalışmalıdırlar;
8. Rəqibin tezuslərinə nəzarət etməli, onların dəyişdirmələrinə yol verməməlidirlər;
9. Çəkişmənin hilələrini bilməli və söhbət zamanı rəqibin onları işlətmək cəhdlərinin qarşısını almalıdırlar;
10. Rəqibin bütün fikirləri ilə razılaşmamağı məqsədə çevrilməməlidirlər. Həqiqət axtaran adam rəqibin fikirlərində olan doğru məqamlarla razılaşmalıdır;
11. Rəqiblərin şəxsiyyətlərini deyil, yalnız müzakirə edilən mövzunu müzakirə etməlidirlər;
12. Rəqibə hansısa bir fikri, istinad etdiyi mənbənin ümumi kontekstindən çıxarıb, öz mövqeyini bərkitmək imkanını verməməlidirlər. Bunun üçün onun istinad etdiyi mənbə diqqətlə araşdırmalıdırlar.
13. Rəqibin yürütdüyü hər hansı fikrin istinadını tələb edilməlidirlər;
14. Yalnız müzakirə mövzusu haqqında danışmalı, rəqibin mövzudan yayınma cəhdlərinin qarşısını almalıdırlar;

Tövsiyyə: Çəkişmədə rəqibinizlə qarşılıqlı anlaşılma əldə etmək üçün onun problemin hansı yönünə əhəmiyyət vermədiyini araşdırmaq lazımdır. Çünki o, yalnız bu tərəfi anlayır, bilir və həqiqət sayır. Belə olanda onunla razılaşmaq lazımdır, lakin problemin başqa yönünü də ona göstərmək lazışdır. Bununla rəqib razılaşacaq, çünki o səhv etmədiyini, sadəcə nəyəsə biganə yanaşdığını, nəyisə gözündən qaççırdığını zənn edəcək. Bu isə ona ağır gəlməz [12].

İnternet çəkişmələrdə bəzi taktik gedişlər

1. Vaxtın uzadılması. Çəkişməyə qatılan nəyisə bilmədiyi ilə üzləşə bilər. Halbuki onun cavabının olduğunu dəqiq bilir. Belə olanda rəqibdən məsələni araşdırıb düşünmək üçün vaxt istəmək lazımdır. Udulan vaxt ərzində İnternet, sorğu və ya kitablar vasitəsi ilə lazım olan cavabları almaq olar.
   
   
2. Olqunun (faktın) gizlədilməsi. Çox vaxt çəkişmələrdə tezislər önə çəkilir, sonra onun haqqında müzakirələr aparılır. Lakin bəzən tezisi deyil dəlilləri önə çəkib, onlardan tezisi çıxarmaq daha əlverişli olur. Hətta qəsdən yanlış dəlil gətirmək olar ki, rəqib onu inkar edib, özü olqunu ifadə etsin.
   
   
3. Dartışmanın uzadılması. Əgər rəqib dartışmada uduzduğunu görərək sizi çaşdırmaq üçün təkrar sualları verir, söhbəti uzadır, gətirilmiş dəlillərin yenidən gətirilməsini istəyir, mövzudan yayınır, onda söhbəti izləyən internet istifadəçilərə müraciət edib onların məsələni necə anladığını soruşmaq lazımdır. Əğər onlar sizin dəlillərinizi məqbul saysalar, onda rəqibin bu hiləsi boşa çıxır.
   
   
4. Rəqiblərin arasında anlaşılmazlığın salınması. Əgər internet forumunda sizə qarşı bir neçə rəqib çıxış edirsə, onda onların arasında anlaşılmazlıq salmağa cəhd etmək lazımdır. Bunun üçün müzakirə edilən mövzunun ətrafında onların ixtilafına səbəb olan bir şeyi ortalıqa atıb, rəqiblərin özləri arasında çəkişmə salmaq qalib gəlmək üçün yaxşı zəmin yaradır. Əksinə, siz toplumla çıxış etsəniz və aranızda ixtilaf olsa, onda dərhal xırda məsələlərə fikir verməmək, əsas məsələnin müzakirəsini davam etdirmək təklifi edilməlidir.
   
   
5. Nəyisə sübuta yetirməyi rəqbin üzərinə atmaq. Bəzən öz dəlillərinizlə və tezislərinizlə çıxış etmək məqsədə uyğun deyil. Belə olanda yalnız rəqibin mövqeyinin tənqid edilməsi və ondan dəlillərin tələb olunması daha əlverişli olur.
   
   
6. Çəkişmədə gözləmə mövqeyi tutmaq. Özünü məğlub olmağa yaxın olan tərəf kimi göstərmək, internet-rəqiblərdə qələbə əhvalının yaradılmasıdır. Bu halda rəqib bütün dəlillərini ortalığa qoyub, öz mövqeyini tam açıqlamış olur. Bu halda onun dəlillərini diqqətlə öyrənib cavabları hazırlayaraq sonda çıxış edib, onu məğlub etmək olar.  

Rəqiblər tərəfindən işlənilən bəzi hilələr və təhqirlər

İnternet forumlarda rəqiblər tərəfindən hilələrin işlədilməsi və hətta təhqirlərə keçməsi halları da olur. Buna hazır olmaq lazımdır. Özəlliklə bunu güclü və bilikli iştirakçılara qarşı edirlər. Onlardan bəziləri:

Çox yazmaq, uzun postlara əl atmaq, ümumi sözlər işlətmək. Rəqib tezislərinin və dəlillərinin təkzib olunacağından ehtiyat edərək, böyük postlar yazır, ümumi sözlərə əl atır, konkretlikdən qaçır, külli miqdarda mövzuya aid olmayan istinadlar gətirir. Bu gediş özünü ağıllı və bilikli göstərmək və zorla özünü galib kimi qələmə vermək üçün edilir. Bu halda onunla danışıq dərhal kəsilməlidir. Başqa oxuculara müraciət edilməli, onlara onun yazısında konkretliyin, tezislərin və dəlillərin olmaması göstərilməlidir.

Heç nəyi sübut etməyən istinadların gətirilməsi. Rəqib külli miqdarda tanınmış admlara və alimlərə istinadlar edərək öz mövqeyinin güclü olmasını göstərmək istəyir. Lakin onlara diqqətlə fikir verilsə görünür ki, onlar ümumi xarakter daşıyır və konkret müzakirə edilən mövzuya aid deyil. Bu halda bütün bunları ona yazmaq və oxucuları buna fikir verməyə çağırmaq lazımdır.

Rəqibin sizin dediyinizi eşitməməsi, öz iddiasının davam etdirməsi. Rəqib onun yazdıqlarını təkzib edən nə qədər çox və tutarlı dəlillərin olmasına baxmayaraq, öz iddialarını davam etdirir, sanki bunları görmür. Bu halda yenə də yazışma kəsilməli, oxuculara bu barədə bildirilməlidir.

Moderatorları öz tərəfinə çəkmək. Çəkişmədə zəif olduğunu görən rəqib forumun moderatoru ilə qəsd hazırlayır. Bu qəsd bir neçə formada ola bilər:

Bu hallarda forumların rəhbərliyinə şikayət edilməlidir. Əgər bunun müsbət nəticəsi olmasa, onda bu forumu tərk edib, başqalarında iştirak etmək lazımdır. Yalnız ikili standartlara son qoyularsa, oraya qayıtmaq olar. Ehtiyac olarsa, başqa adla yenidən müzakirələrə qatılmaq olar. Amma özünü tanıtdıran və hörməti qazanan qatılanlara bunu etmək məsləhət görülmür, çünki bu saxtakarlıqdır.

Rəqiblər tərəfindən təhqir edilmə. Bunu məğlubiyyətini görüb qəzəblənən rəqib edir. O sizin də qəzəblənmənizi və bununla qələbənizin heçə endirilməsini istəyir. Bu halda ona cavab verilməməlidir. Onu tamamilə özünüz üçün forumda silmək olar (bunun üçün texniki imkan var). Belə olduqda o nə yazarsa siz onu görməyəcəksiniz. Lakin bunu etdiyinizi hamıya bəyan etməlisiniz. Eyni zamanda forumun moderatoruna da şikayətlə müraciət etmək olar.

Təhqirlərə tutarlı cavabın verilməsi yolu. Əgər təhqirlərə məruz qalandan sonra forumun rəhbərliyi buna əhəmiyyət verməsə, təhqirçilərlə əlbir olsa, onda, imkan olarsa, onda etikadan uzaq olan təhqirləri yığmaq, sistemləşdirmək, onları şərh etmək, təhqirçiləri gülünc vəziyyətdə göstərməklə satirik bir məqalə yazmaq olar. Sonra bu məqaləni populyar internet portallarda dərc edərək o forumun moderatorlarını, rəhbərliyini və təhqirçiləri rüsvay etmək olar. (örnək)

---